I. ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lý do chọn đề tài
Như ta đã biết, âm nhạc là một loại hình nghệ thuật xuất hiện từ rất sớm trong lịch sử loài người. Nó gắn bó với con người và trở thành một nhu cầu không thể thiếu được. Và nhạc sỹ Trịnh Công Sơn cũng đã từng nói “Ở đâu có con người, ở đó có tiếng hát”. Âm nhạc phản ánh cuộc sống bằng những hình tượng âm thanh, lời ca, nốt nhạc, những niềm vui nỗi buồn, những khát vọng và những ước mơ tươi sáng của con người.
Đối với trẻ mầm non âm nhạc là một thế giới kỳ diệu đầy cảm xúc, âm nhạc nó tác động vào trẻ nhỏ ngay từ khi còn nằm trong bụng mẹ; khi vừa cất tiếng khóc chào đời, trẻ đã có khả năng cảm thụ âm nhạc. Theo đó, học âm nhạc giúp trẻ phát triển về mặt ngôn ngữ, nhận thức, tư duy, khả năng hòa nhập với cộng đồng, giúp trẻ tự tin và sống chan hòa hơn. Âm nhạc là công cụ giúp việc giáo dục trẻ thấu cảm về lòng nhân ái, tình yêu con người, yêu quê hương đất nước một cách dễ hiểu nhất và đơn giản nhất.
Âm nhạc Việt Nam thể hiện tính đa dạng: vừa truyền thống, vừa hiện đại, thể hiện tính đa dạng về văn hoá của 54 dân tộc Việt Nam trong sự hoà nhập với âm nhạc ở khu vực và thế giới. Đối với trẻ mầm non đã và đang lớn lên trong môi trường khác biệt so với thế hệ cha ông. Thời đại 4.0 cho trẻ cơ hội thụ hưởng những giá trị mới nhưng cũng đồng thời đặt ra nhiều quan ngại về những người làm văn hóa giáo dục. Chính vì thế, để con người hướng tới những văn minh hiện đại mà không quên đi những giá trị văn hóa, các nét đặc trưng của từng vùng miền khác nhau của dân tộc Việt Nam. Nên việc đưa trẻ mầm non tiếp cận với văn hóa truyền thống là việc làm vô cùng cần thiết trong giai đoạn hiện nay. Trong những năm qua, bản thân tôi đã và đang cố gắng đi sâu tìm những biện pháp thích hợp nhằm giúp trẻ tích cực tham gia vào các hoạt động giáo dục âm nhạc.
Nhưng trên thực tế các hoạt động giáo dục âm nhạc cho trẻ mầm non đã và đang được quan tâm và thực hiện theo hướng dẫn đổi mới. Tuy nhiên hình thức tổ chức vẫn còn mang chút khô khan, cứng nhắc chỉ thực hiện đúng phương pháp, các bài hát, vận động, trò chơi âm nhạc cứ lặp lại gây sự nhàm chán đối với trẻ, đồ dùng âm nhạc còn nghèo nàn không phong phú. Trẻ lớp tôi đang ở lứa tuổi mà khả năng chú ý có chủ định của trẻ còn kém, trẻ thích thì tham gia không thích thì sẵn sàng bỏ cuộc. Trong khi đó, trẻ của lớp tôi có kỹ năng sử dụng dụng cụ âm nhạc, kỹ năng vận động theo tiết tấu hay những kỹ năng cảm thụ theo đúng nhạc nhất là với những thể loại truyền thống và những dòng nhạc mới trên thế giới còn hạn chế. Vậy làm thế nào để tạo điều kiện cho trẻ có được vốn sống âm nhạc phong phú? Làm thế nào để trẻ hứng thú với hoạt động âm nhạc? Làm thế nào để nâng cao kỹ năng cảm thụ âm nhạc cho trẻ?
Đó chính là điều mà tôi luôn suy nghĩ và trăn trở. Với mong muốn giúp trẻ yêu thích âm nhạc, phát triển ở trẻ khả năng cảm thụ âm nhạc, phát triển trí thông minh, giúp trẻ mạnh dạn, tự tin, linh hoạt, sáng tạo trong các hoạt động, khơi dậy ở trẻ niềm yêu thích và đam mê âm nhạc nhất là âm nhạc mang tính bản sắc dân tộc nhằm góp phần phát triển nhân cách toàn diện cho trẻ nên tôi đã chọn đề tài "Một số biện pháp giáo dục đa văn hóa trong âm nhạc ứng dụng phương pháp tiên tiến cho trẻ mẫu giáo bé 3-4 tuổi".
2. Mục đích nghiên cứu:
Thông qua hoạt động âm nhạc sẽ khơi gợi sự hứng thú, ham học hỏi của trẻ. Từ đó sẽ hình thành ở trẻ một nhân cách phát triển toàn diện, hài hoà, sự phát triển về thẩm mỹ, đạo đức, trí tuệ và thể lực.
Tìm ra những biện pháp, phương pháp tiên tiến đổi mới và tổ chức áp dụng cho trẻ được cảm thụ những âm hưởng, giai điệu mang bản sắc dân tộc nhưng không kém phần hiện đại. Các biện pháp nghiên cứu đảm bảo tính khoa học, vừa sức, phù hợp với lứa tuổi và tình hình thực tế.
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
Trẻ trong độ tuổi Mẫu giáo bé 3-4 tuổi.
Trẻ 3-4 tuổi lớp MGB C4.
4. Thời gian nghiên cứu
Thời gian nghiên cứu: Từ tháng 6/2024 đến tháng 11/2024
5. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp quan sát
- Phương pháp điều tra thực trạng
- Phương pháp khảo sát, nghiên cứu thực hành.
- Phương pháp xử lý số liệu bằng toán thống kê, phân tích.
- Phương pháp đánh giá
II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
1. Cơ sở lí luận
Tiến sĩ Thomas Verny khẳng định rằng: “Cho thai nhi nghe nhạc đóng vai trò to lớn trong việc phát triển trí thông minh của trẻ, giúp trẻ tập trung chú ý hơn về sau, phát triển tốt về học tập, ngôn ngữ và trí nhớ, đồng thời kích thích khả năng âm nhạc tiềm ẩn sau này”. Có thể nói đây chính là sự kết hợp giữa nghệ thuật, công nghệ và khoa học. Chính vì vậy ở lứa tuổi mầm non, âm nhạc là môn học giúp trẻ phát triển toàn diện nhất. Và thông qua âm nhạc trẻ sẽ linh họat, mạnh dạn, thông minh qua việc sáng tạo các động tác minh họa kết hợp khi hát và rèn luyện cho trẻ, khi vận động theo nhạc sẽ thúc đấy sự vận động cơ thể, sự nhanh nhẹn khéo léo, bền bỉ và dẻo dai qua các động tác.
Âm nhạc Việt Nam ngày càng chuyển biến với xu thế của thế giới, mang nhiều phong cách và thể loại mới lạ như jazz, pop, folk đương đại, dance, … Như vậy, âm nhạc Việt Nam vừa thể hiện tính đa dạng, vừa truyền thống mà không kém phần hiện đại. Và việc đưa trẻ tiếp cận một nền giáo dục âm nhạc mang tính thời đại ngày càng được quan tâm nhất là giáo dục đa văn hóa. Giáo dục đa văn hóa trong nhà trường chính là hệ thống các tác động có hướng đích của giáo dục đến với trẻ em và các phương thức giảng dạy phù hợp nhằm trang bị hiểu biết về sự đa văn hóa, về giá trị truyền thống văn hóa của các dân tộc, hình thành thái độ thân thiện, bình đẳng, tôn trọng với người khác, dân tộc khác. Từ đó phát triển khả năng giao tiếp, hợp tác, chống phân biệt đối xử cho trẻ em.
Để trẻ mầm non tiếp thu được nền âm nhạc mang tính thời đại thì việc ứng dụng các phương pháp giáo dục tiên tiến mang tính vĩ mô là điều cần thiết. “Giáo dục là một quá trình tự nhiên được thực hiện bởi đứa trẻ và không được thu nhận bằng cách nghe lời nói mà bằng những trải nghiệm trong môi trường.” (Montessori, M. 1963. Giáo dục cho một thế giới mới. Kalakshetra). Theo bà Maria Montessori, mọi trẻ em đều có tiềm năng âm nhạc và tất cả trẻ em đều có thể học và thể hiện bản thân bằng âm nhạc. Các hoạt động âm nhạc được tôn trọng ở mức độ tương tự như bất kỳ hình thức học tập nào khác. Các giáo viên luôn ủng hộ và khuyến khích những nỗ lực âm nhạc của trẻ. Trẻ em học bằng âm nhạc, học về âm nhạc, và học trong âm nhạc.
Còn trong phương pháp Steam thì các bài tập thực hành giúp trẻ phát triển khả năng kiểm soát và phối hợp các hoạt động của các bộ phận trên cơ thể giúp trẻ rèn luyện tính tự do sáng tạo, phát triển tư duy. Phương pháp này xem giáo viên là người hỗ trợ về học tập, trẻ trở thành người trung tâm từ đó mang lại sự hứng khởi cho trẻ nhưng vẫn đảm bảo mang lại đầy đủ kiến thức giúp trẻ tương tác và yêu thích môn học.
2. Cơ sở thực tiễn:
Năm học 2024 - 2025, tôi được phân công tại nhóm lớp MGB C4. Trong quá trình chăm sóc giáo dục trẻ, tôi gặp những thuận lợi và khó khăn như sau:
2.1. Thuận lợi
- Được sự quan tâm của các cấp lãnh đạo, phòng giáo dục, nhà trường được xây dựng đầu tư cơ sở vật chất có nhiều không gian chơi và học đa dạng thuận lợi cho việc tổ chức các hoạt động tiếp cận âm nhạc cho trẻ.
- Ban giám hiệu nhà trường tích cực bồi dưỡng chuyên môn, chỉ đạo xây dựng phương pháp, đổi mới hình thức tổ chức hoạt động giáo dục, tạo mọi điều kiện giúp tôi tiếp cận các phương pháp dạy học tiên tiến Steam, Montessori…
- Là một giáo viên tâm huyết với nghề, nhiệt tình trong công tác giảng dạy, có lòng yêu thương trẻ, được bồi dưỡng chuyên môn thường xuyên, có ý thức tìm tòi sáng tạo khi dạy học. Bản thân tôi nhận thức được lợi ích của việc tổ chức các hoạt động âm nhạc tiếp cận đa văn hóa đối với trẻ.
- Chị em đồng nghiệp có nhiều kinh nghiệm luôn quan tâm chia sẻ giúp đỡ tôi trong việc chăm sóc giáo dục trẻ hàng ngày.
- Trẻ ngoan, khỏe mạnh, trẻ học ở lớp đúng độ tuổi từ 3-4 tuổi
- Phụ huynh lớp tôi luôn quan tâm đến trẻ, ủng hộ và phối hợp với giáo viên trong công tác chăm sóc giáo dục trẻ.
2.2. Khó khăn
- Kiến thức về văn hóa các vùng miền nhất là văn hóa dân tộc Việt Nam của giáo viên vẫn còn chưa nhiều. Tư liệu về áp dụng đa văn hóa trong âm nhạc mầm non còn ít nên việc tự tìm tòi nghiên cứu của giáo viên còn hạn chế.
- Đa số là trẻ mới đi học nên trẻ chưa được mạnh dạn, ngôn ngữ của trẻ chưa hoàn chỉnh. Khả năng cảm thụ âm nhạc, kỹ năng sử dụng dụng cụ âm nhạc, kỹ năng vận động theo nhạc của trẻ trong một lớp không đồng đều do năng khiếu của từng trẻ khác nhau.
- Trẻ chưa được tiếp xúc nhiều với các thể loại âm nhạc nên chưa có hiểu biết về âm nhạc đặc trưng của các dân tộc, các vùng miền.
- Cũng còn nhiều phụ huynh chưa hiểu rõ tầm quan trọng của việc cho các con tiếp cận với âm nhạc dân tộc và âm nhạc thế giới.
Bảng khảo sát thực trạng khi chưa sử dụng các biện pháp
| TT | Tiêu chí đánh giá | Tổng số trẻ | Đạt | Chưa đạt |
| Số trẻ | Tỷ lệ % | Số trẻ | Tỷ lệ % |
| 1 | Trẻ hứng thú, mạnh dạn, tự tin khi tham gia hoạt động | 33 | 15 | 45,5 % | 18 | 54,5% |
| 2 | Khả năng hiểu biết của trẻ về nền văn hóa dân tộc | 33 | 11 | 33,3 % | 22 | 66,7% |
| 3 | Kỹ năng phối hợp các giác quan trong hoạt động âm nhạc | 33 | 14 | 42,4 % | 19 | 57,6% |
| 4 | Kỹ năng sử dụng đồ dùng, dụng cụ (giáo cụ) | 33 | 16 | 48,5 % | 17 | 51,5% |
3. Các biện pháp:
3.1. Lựa chọn nội dung âm nhạc theo tiếp cận đa văn hóa:
Trẻ ở lứa tuổi này có đặc điểm là dễ nhớ nhưng mau quên, vì thế việc lựa chọn nội dung giáo dục phải phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của trẻ. Nhất là trong việc tiếp cận với nền âm nhạc các dân tộc vùng miền sẽ càng khó khăn hơn nên việc lựa chọn những nội dung thật gần gũi và phù hợp với khả năng nhận thức của trẻ là điều quan trọng vì khi đưa những nội dung đó vào các hoạt động một cách thích hợp sẽ tạo hiệu quả rất cao trong việc hình thành cho trẻ những nhân cách tốt. Đặc biệt kho tàng âm nhạc dân gian và các thể loại âm nhạc đặc trưng của một số nước trên thế giới tuy phong phú và đa dạng nhưng không phải giai điệu, bài hát nào cũng phù hợp với trẻ nhỏ. Chúng ta biết rằng so với người lớn thì thanh quản của trẻ mẫu giáo chỉ bằng một nửa, các dây thanh âm dài bằng 1/3, lưỡi hình thành chưa hoàn chỉnh. Trẻ chưa điều khiển được hệ cơ thanh quản và hệ hô hấp của mình, lượng hơi cũng ngắn hơn. Chính vì vậy khi tôi lựa chọn các bài dạy hát và bài nghe hát thì phải lựa chọn những bài hát phù hợp với khả năng của trẻ và cũng phải có nội dung gần gũi với cuộc sống thực tế của trẻ để trẻ có thể tiếp thu dễ hơn. Lựa chọn nội dung hoạt động âm nhạc cần gắn liền với chủ đề, sự kiện nổi bật. Chính vì vậy, vào đầu năm học tôi đã lên kế hoạch lựa chọn các nội dung giáo dục phù hợp với trẻ 3-4 tuổi để đưa vào dạy trẻ nhằm đạt hiệu quả cao.
Căn cứ vào mục tiêu giáo dục của độ tuổi mẫu giáo bé mà tôi có thể xây dựng kế hoạch hoạt động tiếp cận đa văn hóa trong âm nhạc cho từng tháng, từng sự kiện và các hoạt động cụ thể.
Bảng xây dựng kế hoạch hoạt động trải nghiệm theo tháng, theo chủ đề sự kiện
| THÁNG | SỰ KIỆN | HOẠT ĐỘNG ÂM NHẠC |
| Tháng 9 | - Ngày khai giảng của bé - Bé vui Tết Trung Thu | - Nghe hát: Đi học, Cây đa quán dốc- dân ca đồng bằng Bắc Bộ, Lên thăm chị Hằng - Cho trẻ vận động theo bài hát: Rock vầng trăng, Chiếc đèn ông sao, … - Biểu diễn văn nghệ: Đêm trung thu, múa lân |
| Tháng 10 | - Gia đình bé - Ngày của bà và mẹ 20/10 | - Dạy hát: Bà còng, Nhà của tôi - Sử dụng bộ gõ cơ thể vận động bài hát Cái Bống- dân ca đồng bằng Bắc Bộ - Nghe hát: Ru con-dân ca Nam Bộ, Ánh Trăng tình bạn- nhạc Ấn Độ, Lý chiều chiều - Trong hoạt động góc: cho trẻ chơi góc gia đình, mở bài " Ru em"- dân ca Xê Đăng |
| Tháng 11 | Ngày nhà giáo VN 20/11 | - Nghe hát: Cô giáo vùng cao- dân ca Giáy, - Trò chơi âm nhạc: Tập tầm vông, Rềnh rềnh ràng ràng |
| Tháng 12 | Nghề nghiệp bé thích | - Vận động theo nhạc bài Walking walking- nhạc nước ngoài - Cô múa theo nhạc bài Alibaba- nhạc Ấn Độ - Nghe hát: Đi cấy- dân ca Thanh Hóa, Lý kéo chài- dân ca Nam Bộ |
| Tháng 1 | Phương tiện giao thông | - Làm quen với dụng cụ âm nhạc Montessori: Chuông âm nhạc, đàn - Trò chơi âm nhạc: Những bước nhảy vui nhộn, Tiết tấu vui nhộn |
| Tháng 2 | Mùa xuân và Tết cổ truyền | - Nghe hát: Bầu và bí, Lý cây bông, Trống cơm - Vận động theo nhạc bài Xòe hoa- dân ca Thái - TCAN: Úp lá khoai, Trồng nụ trồng hoa - Làm quen với dụng cụ âm nhạc: Trống cơm, trang phục dân tộc Thái |
| Tháng 3 | Thế giới động vật | - Nghe hát: Lý chim sáo, Gà gáy, Cùng đi sở thú - Nhảy hiện đại bài hát Daddy - Trò chơi: Vòng tròn tiết tấu, Tập làm nhạc sỹ. |
| Tháng 4 | Môi trường tự nhiên | - Làm quen nhạc cụ đàn T'rưng, sáo - Nghe hát: Mưa rơi- dân ca Xá - Vận động theo nhạc bài Jibidi- nhạc nước Pháp - Nghe nhạc bài Kalinka- nhạc nước Nga |
| Tháng 5 | Quê hương đất nước | - Nghe hát: Cò lả- dân ca đồng bằng Bắc Bộ, Inh lả ơi- dân ca Thái, Cây trúc xinh, Hoa thơm bướm lượn- quan họ Bắc Ninh. - Vận động sử dụng bộ gõ cơ thể bài Yesh li yadayim- nhạc nước Nga. |
Ví dụ: Trong hoạt động học trên lớp, tiết âm nhạc sự kiện "Ngày khai giảng của bé": Tôi chọn nghe hát bài "Đi học" mang âm hưởng dân tộc Tày để từ đó cho trẻ biết về cuộc sống xung quanh của các bạn nhỏ dân tộc Tày, sự vất vả trên con đường đến trường của các bạn. Biết về giai điệu cũng như âm thanh của 1 số nhạc cụ dân tộc Tày.
Ví dụ: Trong chủ đề gia đình tôi chọn: Dạy trẻ hát bài "Nhà của tôi" (nhạc nước ngoài). Nghe hát "Ánh trăng tình bạn" (nhạc Ấn Độ). TCAN:"Vũ điệu âm nhạc". Những bản nhạc nước ngoài vui nhộn và trong sáng giúp trẻ có thể tiếp cận với nền âm nhạc thế giới đa dạng, mang đặc trưng riêng.
Tôi thiết kế các hoạt động âm nhạc của lớp mình theo hướng tiếp cận đa văn hoá, kết hợp nhiều thể loại khác nhau, có thể lựa chọn nhạc nước ngoài, nhiều loại nhạc hay ở nhiều quốc gia khác nhau và lưu ý lựa chọn nhạc phải phù hợp với độ tuổi. Nghe hát không nhất thiết lúc nào cũng phải là cô hát và cũng không phải lúc nào cũng phải là nhạc có lời mà ta có thể lựa chọn các bản nhạc đặc trưng của 1 số vùng miền hay nhạc nước ngoài như những bản nhạc điệu múa nước Nga, nhạc múa Ấn Độ, nhạc múa sôi động của Tây Ban Nha, … Ngoài ra cũng nên lồng ghép vào trong các hoạt động khác ở các lĩnh vực khác để giúp trẻ có thể tiếp cận với đa văn hoá nhiều hơn. Việc chọn nội dung phù hợp giúp khuyến khích trẻ phát huy tính chủ động, sáng tạo, tự tin thể hiện phong cách cá nhân.
3.2. Tự học, bồi dưỡng về kiến thức, kỹ năng về nền âm nhạc mang bản sắc đa văn hóa các dân tộc:
Trong quá trình chăm sóc và giáo dục trẻ, bản thân tôi nhận thấy học sinh có những bạn rất nhanh nhẹn nhưng cũng có những bạn còn rụt rè và kỹ năng vận động, kỹ năng cảm thụ âm nhạc kém hơn các bạn trong lớp. Vì vậy để làm tốt công tác dạy và học, nâng cao chất lượng giáo dục nhất là trong môn âm nhạc lồng ghép âm nhạc đa văn hóa cho trẻ nên tôi đã dành nhiều thời gian, không ngừng tìm hiểu, nghiên cứu tài liệu, sách báo và các phương tiện thông tin đại chúng, mạng xã hội, các buổi work shop chia sẻ kinh nghiệm tổ chức hiệu quả các hoạt động âm nhạc cho trẻ.
Tham gia đầy đủ các lớp tập huấn và kiến tập các trường điểm do các nhà trường kết hợp cùng Phòng Giáo dục và Đào tạo Quận Long Biên tổ chức. Thông qua sinh hoạt tổ chuyên môn chúng tôi đã cùng nhau trao đổi thảo luận về phương pháp, cách lựa chọn hình thức tổ chức đổi mới các hoạt động tiếp cận đa văn hóa trong môn âm nhạc. Tôi cần tìm hiểu sâu hơn về giáo dục đa văn hóa, có kiến thức về sự đa dạng văn hóa trong âm nhạc, có kĩ năng âm nhạc để đảm bảo tính chính xác trong quá trình truyền thụ âm nhạc. Là tấm gương cho trẻ trong việc thể hiện sự tôn trọng đa dạng văn hóa, tôn trọng sự khác biệt và yêu thích văn hóa truyền thống của Việt Nam cũng như thế giới. Không chỉ vậy còn phải biết lắng nghe, quan sát trẻ nhiều hơn để đưa ra phương pháp giáo dục theo hướng phát triển toàn diện và đảm bảo việc phát huy năng lực, sở trường, tính cách của từng trẻ theo cá nhân hóa giáo dục trong công tác giáo dục hiện đại ngày nay.
Không chỉ tự bồi dưỡng về kiến thức mà muốn trẻ hiểu và tiếp nhận âm nhạc đa văn hóa các vùng miền một cách hứng thú nhất thì giáo viên cần phải chú ý đến kỹ năng hát và biểu diễn của mình để trẻ cảm nhận, hiểu và có cảm xúc đầy đủ về bài hát, tính chất âm nhạc, giai điệu, tiết tấu, lời ca, phong cách khi biểu diễn thể hiện được sắc thái, tình cảm của bài hát. Cô thể hiện tốt sẽ gây ấn tượng mạnh mẽ đến trẻ: sự hứng thú, yêu thích, có nhu cầu học hát, nghe hát của trẻ.
Muốn chuyển tải nội dung ca khúc trọn vẹn đối với trẻ, trước tiên giáo viên phải thuộc bài hát, hát rõ lời, biết được nhịp điệu của bài hát, cao độ, trường độ, phong cách biểu diễn bài hát đó, thấy được tình cảm thật trong ca khúc và cái hay, cái đẹp mà nhạc sĩ muốn gửi gắm vào ca khúc đó. Với trẻ ấn tượng lần đầu tiên là rất quan trọng, nhất là với một bài hát mới, trẻ rất chăm chú và cảm nhận bài hát cô thể hiện, bởi vậy khi dạy trẻ hát cô cần phải thể hiện một cách hay nhất, chính xác nhất và để lại hình ảnh đẹp nhất trong các ca từ của bài hát. Sau đó truyền thụ, rèn luyện các thể loại âm nhạc với trẻ bằng các hình thức biểu diễn từ truyền thống đến những hình thức đổi mới tiên tiến theo xu hướng hiện đại, như vậy giáo viên mới thu hút được sự chú ý của trẻ đến bài hát đó.
Khi dạy trẻ hát cô giáo phải có cảm xúc và kỹ năng thể hiện tự nhiên, chuẩn xác. Có những hình thức thay đổi trong quá trình dạy trẻ hát như tay đánh nhịp theo nhịp điệu bài hát, hát luyện thanh, hát nối tiếp, hát đối đáp, hát ca kịch,... để nâng cao kỹ năng ca hát cho trẻ. Giáo viên phải biết giúp trẻ hiểu bài hát từ nội dung lời ca đến tính chất thể hiện. Quá trình giáo viên thể hiện, trẻ tiếp thu ca khúc một cách trọn vẹn, hiểu nội dung bài hát, tích lũy thêm kiến thức về nền âm nhạc của dân tộc cũng như nền âm nhạc hiện đại các nước trên thế giới, năng khiếu nghệ thuật... trẻ tiếp thu quá trình giáo dục của cô để biến thành kinh nghiệm của mình và vận dụng vào hoạt động tái tạo ca khúc.
Ví dụ: Khi dạy trẻ hát bài "Lý cây xanh", tôi phải tìm hiểu văn hóa Nam Bộ, tìm hiểu kỹ thuật và cách hát dân ca Nam Bộ để hát đúng ngữ điệu của từng vùng miền, lựa chọn đúng đạo cụ, trang phục thể hiện được nét đặc trưng như khăn rằn, áo bà ba,…Hay dạy trẻ múa Tây Nguyên thì tôi cũng phải biết về trang phục của một số dân tộc Tây Nguyên và tìm hiểu về các điệu múa đặc trưng của dân tộc Tây Nguyên.
Ví dụ: Khi dạy trẻ vận động bài: “Múa đàn”- dân ca Thái, tôi phải tìm hiểu về điệu múa đàn của dân tộc Thái, về cách thể hiện bài múa cũng như kiến thức về văn hóa của dân tộc Thái để từ đó có thể đưa động tác gảy đàn, nhún chân theo đúng giai điệu và tính chất của bài hát để thu hút hứng thú của trẻ tham gia vào bài hát. Múa là dạng vận động có tác dụng phát triển thẩm mĩ, hình thành tư thế dáng điệu. bài múa được xây dựng trên cơ sở nội dung, tính chất, nhịp điệu âm nhạc, lời ca. Bởi vậy, khi dạy trẻ múa tôi phải cố gắng làm mẫu đẹp, động tác rõ ràng, nhịp nhàng, chính xác và biết thể hiện cảm xúc khi múa sao cho phù hợp với nội dung tính chất bài hát.
Ví dụ: Hay khi lựa chọn bài nhạc hiện đại: Cho trẻ nghe và nhảy theo vũ điệu bài "Chilly Cha Cha"- nhạc nước ngoài, tôi cũng phải nghiên cứu về bài hát thể hiện động tác nhảy trên đôi bàn chân kết hợp tay thật mềm dẻo, nhún chân nhịp nhàng, mắt nhìn theo tay, thể hiện sự vui tươi của bài hát từ đó trẻ mới có thể tiếp nhận vầ tập theo cô đúng giai điệu, đúng động tác.
3.3. Tạo môi trường không gian âm nhạc sáng tạo lấy trẻ làm trung tâm:
* Tạo môi trường âm nhạc sáng tạo trong lớp học.
Tạo ra một môi trường mở cho phép trẻ phát triển theo ý thích và theo khả năng của mỗi cá nhân trẻ theo quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm. Tạo góc âm nhạc trong lớp cần có tính mở kích thích nhu cầu cần tìm hiểu về nền văn hóa khác giúp trẻ thích nghi với môi trường văn hóa đa dạng.
Đồ dùng trong góc âm nhạc tôi sử dụng hầu hết đồ vật thật có kích thước nhỏ phù hợp với trẻ. Những dụng cụ âm nhạc từ hiện đại đến dân tộc được sưu tầm đa dạng, phong phú và bắt mắt. Không chỉ vậy mà góc âm nhạc trong lớp tôi còn chuẩn bị cả một số bộ trang phục địa phương, vùng miền phù hợp theo từng tháng thích hợp kích thích nhu cầu tìm hiểu các nền văn hóa vùng miền cho trẻ. Đồ dùng, đồ chơi, nguyên vật liệu trong từng góc được sắp xếp phải khoa học dễ lựa chọn, giúp trẻ tự lấy, cất đồ dùng mà không cần sự trợ giúp của cô.
Muốn trẻ sử dụng đồ dùng đồ chơi góc âm nhạc đạt hiệu quả cao không chỉ cho trẻ chơi những đồ chơi có sẵn mà tôi muốn trẻ được trải nghiệm, sáng tạo hơn trong âm nhạc nên tôi phải thường xuyên nghiên cứu, tận dụng các nguyên vật liệu để làm ra nhiều đồ chơi cho trẻ chơi trải nghiệm. Các đồ dùng đồ chơi phải được làm từ nguyên vật liệu dễ tìm kiếm, dễ làm để cô và trẻ đều có thể tham gia làm. Tôi đã tận dụng các nguyên liệu phế thải dễ tìm kiếm như: Lon bia, lõi chỉ, quả bóng nhựa, vải, hộp bánh kẹo, hộp sữa, vải...
Ví dụ: Từ những lon bia với nhiều màu sắc khác nhau, tôi cắt và dán trang trí tạo thành những chiếc kèn, trống lắc rất lạ mắt và dễ sử dụng vào các giờ âm nhạc. Lon bia tôi đã cắt nhỏ trang trí bên ngoài và cho sỏi vào trong, sau đó gắn khít lại tạo thành xúc xắc khi lắc phát ra tiếng kêu.
Ví dụ: Từ những hộp sữa, hộp bánh hình lục giác, hình tròn, hình tam giác...tôi trang trí và gắn dây tạo thành những cái trống, chiếc đàn trông lạ mắt cho trẻ biểu diễn âm nhạc. Khuyến khích trẻ tự làm hay cùng trẻ trang trí một số đồ dùng đồ chơi để vỗ hay gõ đệm bài hát nhằm gây hứng thú cho trẻ khi sử dụng. Môi trường nghệ thuật âm nhạc được thiết kế mang đậm bản sắc văn hóa địa phương bằng các nguyên vật liệu thiên nhiên dễ kiếm như bộ gõ tự chế bằng ống tre/gỗ, vỏ sò, … Tôi đã sử dụng nguyên liệu từ thiên nhiên như cây trúc tôi cắt ngắn, đục lỗ và trang trí thêm dây làm thành sáo trúc, còn với ống tre tôi làm thành bộ gõ âm nhạc. Tất cả những đồ dùng, đồ chơi trên đều phải ở trạng thái mở, trẻ dễ dàng lấy và sử dụng.
Cùng với những nguyên liệu thiên nhiên gần gũi như: gáo dừa, gỗ vụn, vỏ dừa, cây tre, thân trúc, sỏi,... làm thành phách tre, mõ dừa, sáo trúc, trống cơm,...Qua đó trẻ sẽ được quan sát, nghe âm thanh của nhạc cụ một cách đa dạng, phong phú hơn.
Hình ảnh 1: Trang trí góc chơi âm nhạc
Từ đó tạo cho trẻ không gian âm nhạc trong lớp đẹp mắt, phong phú các nhạc cụ âm nhạc sáng tạo kích thích và thu hút trẻ tiếp xúc với âm nhạc dễ hơn.
Hình ảnh 2: Trẻ sử dụng một số dụng cụ âm nhạc
Không chỉ vậy khi tham gia hoạt động ngồi trời, tôi cũng thường lồng ghép âm nhạc vào các hoạt động chơi thích hợp để trẻ có thể tiếp cận âm nhạc từ truyền thống đến hiện đại bằng phương pháp mới, thực tế hơn một cách nhẹ nhàng, hứng thú mà không gò bó, cứng nhắc. Để đối với trẻ mỗi hoạt động ở trường, mỗi không gian ở trường đều có thể là một sân khấu âm nhạc giúp trẻ thỏa sức sáng tạo, thể hiện một cách tự tin, vui vẻ nhất.
Ví dụ: Trong hoạt động ngoài trời trải nghiệm với nước, tôi có thể lồng ghép cho trẻ làm dụng cụ phát ra âm thanh từ chính thứ trẻ vừa được trải nghiệm. Tôi dùng những chiếc cốc thủy tinh và chiếc đũa. Tôi xếp những chiếc cốc thành hàng ngang, rót vào đó những lượng nước khác nhau có thể phát ra những tiếng khác nhau. Cô giúp trẻ khám phá âm thanh bằng cách lấy 1 thanh đũa nhỏ gõ vào thành miệng các cốc nước. Những cốc giống nhau có lượng nước giống nhau sẽ phát ra âm thanh giống nhau. Trẻ rót thêm nước vào một số cốc còn lại và gõ. Trẻ so sánh âm thanh phát ra từ các cốc có lượng nước khác nhau. Từ đó trẻ biết sắp xếp các cốc thành hàng ngang theo đúng thứ tự và đó từ đó sẽ thấy cốc phát ra âm thanh từ trầm đến bổng. Chúng ta có thể thay thế bằng những chiếc chai thủy tinh xếp lại gần nhau và dùng chiếc đũa gõ sẽ phát ra âm thanh rất hay và mới lạ với trẻ.
Hình ảnh 3: Trẻ được tạo ra âm thanh từ cốc nước
3.4. Tiếp cận đổi mới trong hoạt động tiếp cận đa văn hóa trong âm nhạc ứng dụng phương pháp tiên tiến
* Hoạt động tiếp cận đa văn hóa trong tiết học
Để trẻ lĩnh hội kiến thức mới trong tiết học một cách nhẹ nhàng, chủ động thì cần cho trẻ được trực tiếp tham gia để giúp trẻ cảm nhận và có hiểu biết sâu rộng nhất về nền văn hóa các vùng miền trong âm nhạc và đời sống.
Ví dụ: Với tiết vận động theo nhạc bài hát "Gà gáy le te" dân ca Coong Khao. Tôi đã mạnh dạn ứng dụng phương pháp STEAM tổ chức cho trẻ tự sáng tạo các động tác minh họa cho bài hát.
– Xác định mục tiêu:
+ Khoa học: Trẻ biết một số động tác vận động minh họa quen thuộc. Trẻ nhớ tên bài hát.
+ Công nghệ: Trẻ biết cách sử dụng các dụng cụ âm nhạc khác nhau để gõ đệm cho bài hát, biết sử dụng các bộ phận trên cơ thể để vận động minh họa cho lời và giai điệu của bài hát.
+ Toán học: Trẻ biết lựa chọn các động tác tương ứng với các câu hát dưới dạng hình ảnh. Trẻ học âm thanh to- nhỏ.
+ Nghệ thuật: Trẻ hát đúng giai điệu của bài hát. Và cảm nhận giai điệu nhanh, chậm.
+ Kỹ thuật: Trẻ biết sử sụng các bộ phận của cơ thể là tay, chân thực hiện các vận động minh họa 1 cách nhịp nhàng và uyển chuyển
+ Kỹ năng khác: Kỹ năng làm việc nhóm, kỹ năng chia sẻ, lắng nghe, kỹ năng trả lời câu hỏi.
– Chuẩn bị môi trường: Xây dựng sân khấu, dụng cụ âm nhạc, giai điệu bài hát để trẻ vận động
– Tiến hành:
+ Bước 1: Gắn kết
Gây hứng thú cho trẻ, giới thiệu và tìm hiểu về các động tác vận động minh họa áp dụng vào các bài hát mà trẻ yêu thích.
+ Bước 2: Khám phá
Cho trẻ trải nghiệm và chia sẻ các động tác vận động minh họa cho bài hát trẻ yêu thích, lựa chọn các động tác phù hợp với nhịp điệu của bài hát
+ Bước 3: Chia sẻ
Cho trẻ thảo luận và lựa chọn các động tác tương ứng cho bài hát dưới dạng các hình ảnh, chia sẻ về cách thực hiện của mình.
+ Bước 4: Luyện tập, áp dụng
Trẻ trình bày ý tưởng của nhóm rồi áp dụng, luyện tập, thực hiện các động tác vận động minh họa của tổ mình
+ Bước 5: Đánh giá
Cô quan sát và đánh giá trẻ xem đã nhớ được nội dung bài hát chưa? Kỹ năng thực hiện của trẻ ra sao?
Đây là bước ngoặt so với hoạt động truyền thống trước đây là giáo viên dạy trẻ vận động minh họa từ những động tác do giáo viên chuẩn bị trước. Tôi đã cùng trẻ tìm hiểu lựa chọn các động tác vận động cơ bản. Đồng thời, giải thích để trẻ hiểu tính phù hợp của động tác với lời ca, cho trẻ làm việc nhóm, thảo luận, lựa chọn, thống nhất động tác phù hợp. Bài vận động do chính trẻ tạo nên được giáo viên tôn trọng sử dụng ngay trong giờ học âm nhạc. Như vậy trẻ được cùng nhau tập luyện, biểu diễn, giúp phát triển cho trẻ kỹ năng làm việc nhóm, tinh thần đoàn kết.
Ví dụ: Tiết dạy cảm thụ âm thanh nhanh chậm - Nghe hát bài "Kalinka" - nhạc nước Nga kết hợp nghe nhạc "Sóng não delta".
Với tiết học này, tôi áp dụng lồng ghép phương pháp Montessori vào tiết học, trẻ sử dụng thính giác để tập trung lắng nghe bài hát nước ngoài quen thuộc và cảm nhận tiết tấu nhanh – chậm của giai điệu bản nhạc. Từ đó trẻ biết chuyển động theo giai điệu bài hát, nhạc nhanh trẻ chuyển động nhanh, nhạc chậm thì trẻ chuyển động chậm theo giai điệu bản nhạc. Sau mỗi lần nghe nhạc cô hỏi cảm xúc của trẻ để trẻ nói lên ý nghĩ của cá nhân về giai điệu của bản nhạc. Không chỉ cảm nhận giai điệu bài hát mà tôi cho trẻ tự lựa chọn dụng cụ âm nhạc Montessori như chuông lắc, trứng âm nhạc egg sacco, đàn melodion, … để trẻ sử dụng gõ theo giai điệu nhanh chậm của bản nhạc. Đến với phần nghe hát, tôi chọn bài hát đặc trưng của nước Nga là bài "Kalinka" để trẻ tiếp cận với văn hóa âm nhạc thế giới, tôi sử dụng múa rối ngón tay và mặc trang phục múa của nước Nga múa chân theo điệu nhảy đặc trưng của nước Nga. Qua bài nghe hát giúp trẻ có hiểu biết hơn về văn hóa của đất nước Nga xa xôi, từ đó biết tôn trọng nền văn hóa của các nước, các dân tộc. Khi kết thúc tiết học, tôi cho trẻ thư giãn với bản nhạc "Sóng não delta" dưới hình thức ngồi thiền để trẻ có thể cảm nhận và thư giãn với những nốt nhạc trầm bổng, nhẹ nhàng mà sâu lắng.
Ví dụ: Tiết dạy âm nhạc tiếp cận đa văn hóa:
- NDTT Nghe hát "Inh lả ơi"- dân ca Thái
- TCAN: Bức tượng âm nhạc
Cô sẽ đưa trẻ đến với chương trình "Qua miền Tây Bắc". Trò chuyện với trẻ về trang phục của người dân tộc Thái và cho trẻ lắng nghe giai điệu núi rừng có tiếng sáo, tiếng đàn tính tẩu (hay còn gọi là đàn bầu), tiếng chim hót, tiếng nước chảy để trẻ nghe và cảm nhận. Sau đó cô sẽ hát cho trẻ nghe bài "Inh lả ơi" và cho trẻ đi đến ngắm phong cảnh tuyệt đẹp của vùng núi Tây Bắc.
Tiếp đến cô sẽ giới thiệu về sáo trúc, một loại nhạc cụ dân tộc phổ biến của dân tộc ta. Các cô sẽ thể hiện lại bài hát kết hợp khăn múa xòe và sử dụng nhạc cụ sáo trúc để trẻ được cảm nhận và hiểu thêm về làn điệu dân ca Thái. Sau khi được nghe bài hát với nhiều cách thể hiện đa dạng và độc đáo của các cô thì trẻ sẽ được đứng lên cùng thể hiện theo làn điệu dân ca Thái với hiểu biết và sáng tạo của trẻ. Kết thúc tiết học cô đưa trẻ đến với trò chơi âm nhạc, ở đây cô giới thiệu trẻ cách chơi trò chơi.
- Cách chơi: Để chơi được trò chơi này các con phải chú ý nghe nhạc, vận động theo giai điệu bản nhạc nhạc nếu nhạc nhanh thì phải vận động nhanh, nhạc chậm thì phải vận động chậm. Khi nhạc dừng các con phải giữ nguyên tư thế không được cử động. Nếu bạn nào cử động bạn đó phải nhảy lò cò. Với đa dạng các thể loại nhạc từ truyền thống các dân tộc Việt Nam đến nhạc đặc trưng của các nước trên thế giới như: bài hát Cò lả, Cây trúc xinh, Lý cây xanh, Nhạc nước Nga, nhạc Rap,… Cô đổi mới không chỉ giới thiệu tên trò chơi mà cho trẻ tự suy nghĩ đặt tên trò chơi sau khi nghe cách chơi, để trẻ phát triển tư duy hơn. Sau đó cô mới chốt tên trò chơi và cho trẻ chơi 2-3 lần.
Hay với đề tài: Sử dụng bộ gõ cơ thể vận động bài hát "Cái Bống". Trong tiết học tôi đã ứng dụng phương pháp tiên tiến Montessori giúp trẻ phối hợp sử dụng các giác quan của cơ thể đặc biệt là thị giác, thính giác và xúc giác. Trẻ được khám phá những điều mới lạ trong các nhạc cụ tự nhiên của đời sống. Ở đó trẻ không chỉ tạo ra âm nhạc từ việc hát, chơi nhạc cụ chuyên biệt mà còn có thể tự sáng tạo các giai điệu từ chính cơ thể mình. Với cách tiếp cận âm nhạc bằng bộ gõ cơ thể, tôi cho trẻ ngồi thành vòng tròn, đập tay theo tiết tấu hoặc truyền tay nhau những chiếc cốc để tạo thành một vòng giai điệu sinh động. Hay kết hợp sử dụng hình ảnh kí hiệu động tác bộ gõ cơ thể ứng dụng công nghệ thông tin để trẻ quan sát, lắng nghe giai điệu bài hát và thực hiện bộ gõ chính xác và đúng nhịp hơn. Chính những “chất liệu âm nhạc” đặc biệt từ “bộ gõ cơ thể” và các “nhạc cụ bất đắc dĩ” từ đời sống chân thực đã mang đến cho các tiết học nhạc một hơi thở mới, thú vị và độc đáo hơn. Mỗi ngày đến lớp, các con sẽ cùng tận hưởng âm nhạc, sống trong âm nhạc và nuôi dưỡng tình yêu âm nhạc từ những điều đơn giản nhất, tự nhiên nhất.
Hình ảnh 4: Trẻ sử dụng bộ gõ cơ thể trong bài hát " Cái Bống"
Trong tiết nghe hát bài "Cô giáo Tây Nguyên" tôi sử dụng trang phục dân tộc, và dụng cụ cái đàn T'rưng để múa minh họa cho trẻ xem. Trước khi được xem màn biểu diễn âm thanh của đàn dân tộc thì tôi còn cho trẻ được tìm hiểu, trải nghiệm về loại nhạc cụ này. Ngoài ra, tôi còn khích lệ trẻ mặc trang phục dân tộc Tây Nguyên, sử dụng dụng cụ âm nhạc yêu thích hòa tấu cùng cô theo sự sáng tạo của trẻ. Hoặc với bài hát nghe hát "Xòe hoa" Từ đó trẻ hình thành thêm hiểu biết đa dạng về văn hóa cũng như những nét đặc sắc của vùng miền dân tộc Tây Nguyên.
Ví dụ: Trong tiết ca kịch về dân gian về nàng Tấm Cám với bài nghe hát truyện Tấm tôi kể mang âm hưởng dân ca chèo của Bắc Bộ. Cô hướng đến cho trẻ làm quen bước đầu với nghệ thuật hát chèo với phong cách mới, dễ tiếp thu và tạo hứng thú cho trẻ hơn. Cô mang trang phục dân ca Bắc Bộ với áo tứ thân kết hợp múa quạt mang đến một hơi hướng âm nhạc mới lạ đến với trẻ. Trẻ được lắng nghe những giai điệu dân ca chèo Bắc Bộ nhẹ nhàng mà tinh tế cùng điệu múa quạt truyền thống mềm mại của các cô. Không những vậy cô còn cho trẻ cũng được mặc trên người những trang phục của người dân kinh Bắc thời xưa với áo tứ thân, áo dài để trẻ cảm nhận, biết thêm kiến thức về văn hóa dân tộc ta. Khi đó trẻ sẽ được hóa thân thành những người dân kinh Bắc thời xưa để trải nghiệm những công việc, nét sinh hoạt và nhất là nét văn hóa trong âm nhạc chèo truyền thống với những nhạc cụ dân tộc như sáo trúc, những chiếc trống đồng, trống cơm mà trẻ tự sáng tạo trong góc Steam hay những điệu múa quạt uyển chuyển cùng cô. Sự hòa quyện âm nhạc đa màu sắc giữa cô và trẻ trên nền nhạc dân gian xưa tạo thành một bản ca kịch vô cùng rực rỡ, sáng tạo mang âm hưởng dân ca chèo cổ truyền thống tinh tế nhưng không kém phần đổi mới.
Hình ảnh 5: Trẻ và cô biểu diễn trong tiết ca kịch chèo Truyện nàng Tấm
Không chỉ trong tiết âm nhạc mà trong một số tiết học khác, tôi cũng lồng ghép thêm âm nhạc đa văn hóa một cách khéo léo để trẻ có thể thẩm âm mọi lúc.
Ví dụ: Tiết văn học với truyện "Quả bầu tiên", tôi có thể dẫn dắt cho trẻ hát dân ca "Bầu và Bí".
Trong tiết thể dục: Tôi mở nhạc khởi động, trọng động, vận động cơ bản hay nhạc hồi tĩnh để trẻ hào hứng hơn. Nội dung bài nhạc có thể đan xen nhạc dân ca hoặc nhạc sôi động nước ngoài phù hợp với động tác thể dục.
* Hoạt động tiếp cận đa văn hóa trong một số hoạt động góc:
- Góc âm nhạc: Tôi đã lồng ghép phương pháp Montessori cho trẻ được tìm hiểu, biết sử dụng các dụng cụ âm nhạc từ hiện đại như chuông, đàn piano, bộ trống, đàn guita,.. đến một số nhạc cụ dân tộc như sáo, trống cơm, đàn T'rưng, mõ dừa, phách tre, …hay 1 số bộ trang phục các dân tộc. Từ những hiểu biết được cung cấp, trẻ có cơ hội tìm hiểu về nét đẹp văn hóa vùng, miền của nhiều quốc gia trên thế giới thông qua các đặc trưng như nhạc cụ truyền thống, các điệu nhảy, tục lệ, các trang phục đặc trưng
Hình ảnh 6: Trẻ sử dụng các dụng cụ âm nhạc dân gian
- Góc Steam: Tôi còn chú ý tạo điều kiện cho trẻ thể hiện những ý tưởng, mong muốn của trẻ, đặc biệt phát huy tác dụng của trẻ hỗ trợ nhau, liên kết với nhau tổ chức các hoạt động mang tính nghệ thuật. Có thể cho trẻ phối hợp chơi với nhóm tạo hình trang trí váy áo làm mặt nạ hóa trang ở góc âm nhạc sau đó sẽ để trẻ trang trí hoàn thiện trang phục theo ý thích và sự sáng tạo của trẻ, để khi trẻ hoạt động ở góc chơi thì trẻ có thể mặc trang phục tự chọn mà mình thích và biểu diễn. Trẻ vô cùng sung sướng khi được sử dụng đồ dùng do chính trẻ tạo ra, để thực hiện các hoạt động âm nhạc. Ngoài ra tôi còn cho trẻ thiết kế và trang trí một số dụng cụ âm nhạc dân gian như vòng tay lục lạc, trang trí phách tre, mõ dừa,… để những dụng cụ âm nhạc vốn trông đơn giản nhưng lại trở nên vô cùng bắt mắt với trẻ. Ngoài ra, tôi còn có hướng dẫn trẻ cách làm một số hình rối túi là các nhân vật trong có trong bài hát bằng cách tô vẽ, cắt dán các nhân vật và gắn vào những chiếc túi giấy để các nhân vật có thể cử động được khi trẻ lồng bàn tay vào đấy. Từ những mảnh vải vụn, giấy màu, xốp màu...tạo ra những nhân vật rối ngón tay cũng không kém phần ngộ nghĩnh. Tôi cùng trẻ cắt trang trí và khâu, dán lại tạo thành rối ngón tay có nhiều nhân vật khác nhau, phù hợp nội dung bài hát để khi trẻ lên hát trẻ được sử dụng chính những con rối mình tạo ra để hát hoặc vận động theo nhạc bài hát tương ứng nhân vật.
Ví dụ 1: Khi dạy trẻ bài hát: “Bà còng”- dân ca đồng bằng Bắc Bộ ở góc âm nhạc hoặc trong tiết dạy thì tôi có thể cho trẻ lấy rối có hình ảnh những người thân trong gia đình như bà, cháu nhỏ, con tôm, con tép trẻ đã làm ở góc steam để trẻ lên hát biểu diễn sẽ gây sự hứng thú cho trẻ tham gia vào hoạt động và để trẻ dễ hình tượng hiểu về nội dung bài dân ca.
Trẻ được trải nghiệm với đồ dùng đồ chơi do trẻ làm ra sẽ giúp cho hoạt động âm nhạc của trẻ luôn được cải thiện về cả môi trường và chất lượng. Qua đó giúp trẻ phát triển tư duy, khả năng thính giác và tạo hứng thú cho trẻ khi trẻ được sử dụng chính những nhạc cụ mà mình đã làm.
Hình ảnh 7: Trẻ thiết kế và trang trí dụng cụ âm nhạc ở hoạt động góc
Hình ảnh 8: Trẻ thiết kế trang phục âm nhạc ở hoạt động góc
* Hoạt động khác trong ngày:
Thực tế giáo dục âm nhạc đã là một bài toán khó thì giáo dục âm nhạc lồng ghép đa văn hóa vùng miền sẽ càng khó hơn đối với trẻ mầm non. Vì ta biết năng lực tiếp thu âm nhạc không thể tự phát triển được mà phải qua một quá trình "Học mà chơi- chơi mà học" mọi lúc mọi nơi.
Mọi lúc mọi nơi từ những buổi sáng đầu giờ đón trẻ cho đến khi trẻ ra về. Như buổi sáng đón trẻ cô có thể cho trẻ nghe các bài hát dân ca, bài hát hay nhạc nước ngoài không có trong chương trình nhưng phù hợp với lứa tuổi của trẻ. Như vậy trẻ sẽ được nghe nhiều lần và sẽ cảm nhận được giai điệu bài hát, thích nghe hát và có thể tự sáng tạo những cho mình những cử chỉ, vận động ngẫu hứng phù hợp giai điệu.
Hay trong giờ trả trẻ, thay vì cho trẻ chơi những đồ chơi phổ biến được mua sẵn phổ biến trẻ hay chơi hàng ngày thì cô có thể cho trẻ chơi những trò chơi ngắn mang tính dân gian kết hợp các làn điệu dân ca như: Tập tầm vông, Rềnh rềnh ràng rang, Chi chi chành chành,…
Trong hoạt động chiều, tôi sáng tạo một số trò chơi âm nhạc mang bản sắc văn hóa dân tộc ứng dụng phương pháp Montessori để dạy trẻ chơi nhằm cung cấp cho trẻ kiến thức về một số dụng cụ âm nhạc dân tộc, nhận biết và phân biệt âm thanh khác nhau của chúng. Các kiến thức âm nhạc khô khan, khó hiểu, khó nhớ sẽ được trực quan hóa, sinh động hơn dưới các hình thức trò chơi vận động, finger play, mô phỏng, kể chuyện âm nhạc, tạo nhạc cụ…
Ví dụ: Trò chơi “Vòng tròn tiết tấu”: tôi chuẩn bị cho mỗi trẻ một chiếc vòng, trẻ đứng và vận động theo tiết tấu bản nhạc cô đưa ra. Trò chơi này nhằm giúp trẻ phát triển tai nghe, khả năng cảm thụ âm nhạc, phát triển tố chất vận động, tư duy và ghi nhớ có chủ định. Bên cạnh đó thông qua trò chơi này còn tạo cho trẻ sự phối hợp nhịp nhàng, đoàn kết với bạn bè trong khi chơi.
Hình ảnh 9: Trẻ chơi trò chơi “Vòng tròn tiết tấu”
Ví dụ: Trò chơi "Chiếc hộp bí ẩn": Tôi dựa vào giáo cụ "Hộp âm thanh" trong bài tập Montessori để ứng dụng công nghệ tin tạo ra trò chơi tương ứng bằng cách tạo hình ảnh 6 chiếc hộp đỏ bí ẩn chia làm 2 hàng dọc, trong các hộp là âm thanh và hình ảnh 1 loại nhạc cụ dân tộc là sáo, đàn T'rưng, trống cơm. Trẻ sẽ chọn bất kì 1 hộp theo ý thích sau đó lắng nghe âm thanh và tiếp tục chọn hộp tiếp theo có âm thanh tương tự. Cô sẽ là người di chuyển hộp mà chọn sang hàng ngang tương ứng. Sau khi trẻ chọn xong cô sẽ cho trẻ kiểm tra kết quả bằng cách ấn vào màn hình mở từng cặp đôi hộp ra, nếu cặp đôi hộp nào trùng hình ảnh và âm thanh thì đó là đáp án đúng, nếu không cô cho trẻ nghe và chọn lại. Từ đó phát triển khả năng thính giác và tư duy cho trẻ.
Ngoài giờ học trên lớp, tôi còn tổ chức thêm các hoạt động giao lưu giữa các bạn trong lớp hoặc với các lớp khác được tổ chức dưới dạng trò chơi vận động, giao lưu văn nghệ. Điều đó giúp trẻ mạnh, tự tin hơn, phần nào phát huy được kỹ năng biểu diễn, yêu thích văn nghệ cho trẻ. Trẻ sẽ cùng nhau thể hiện các bài hát dân ca, các bài đồng dao ca dao mà trẻ biết qua các hình thức vận động sáng tạo như bộ gõ cơ thể, sử dụng nhạc cụ âm nhạc mà trẻ được làm ở hoạt động trên lớp, các điệu nhảy, điệu múa khác nhau như: nhảy sạp của dân tộc Thái, điệu múa chân của nước Nga, điệu múa cùi Tây Nguyên, múa quạt của dân ca Bắc Bộ. Các hoạt động tập thể giúp trẻ giao lưu kết bạn với những đứa trẻ cùng trang lứa, điều này giúp trẻ dần biết hợp tác, sẻ chia và gắn kết với bạn.
Hình ảnh 10: Trẻ múa sạp trong hoạt động ngoại khóa
3.5. Gắn kết với gia đình thông qua các hoạt động tuyên truyền về các nội dung giáo dục đa văn hóa cho trẻ:
Thông qua góc tuyên truyền, giờ đón trả trẻ, zalo, facebook … giáo viên tuyên truyền đến phụ huynh về các hoạt động của trẻ khi thực hiện các hoạt động giáo dục âm nhạc đa văn hóa ứng dụng phương pháp Steam, Montesssori để phụ huynh nắm bắt và ủng hộ các nguyên vật liệu sẵn có như: Vỏ chai nhựa, que tre, bìa cáttong…qua đó phụ huynh thấy được lợi ích của việc tiếp cận đa văn hóa vùng miền trong âm nhạc đối với sự phát triển toàn diện của trẻ. Từ đó phối hợp với giáo viên cho trẻ tự thiết kế đồ dùng, đồ chơi mầm non theo định hướng giáo dục STEAM tại nhà như: làm sắc xô, làm kèn, làm đàn, làm trống...
Không chỉ vậy, tôi còn thường xuyên gửi phụ huynh kế hoạch chương trình giảng dạy của nhà trường, của lớp; mời phụ huynh tham gia cùng con các hoạt động hội giảng, hội thi với những bài học về âm nhạc đa văn hóa như tiết thi giáo viên giỏi của các cô với đề tài: Vận động theo bộ gõ cơ thể bài hát “Cái Bống”- Nghe hát: Chuyện nàng Tấm (âm hưởng dân ca chèo), hội thi văn nghệ mừng xuân, hội chợ quê với những tiết mục múa hát đa màu sắc hay những hội thi giao lưu ngày hội gia đình giữa phụ huynh với phụ huynh, phụ huynh với trẻ, phụ huynh với cô giáo. Để từ đó phụ huynh thấy được gần gũi, được hiểu hơn về những kiến thức các con được hàng ngày lĩnh hội ở trường lớp, được cùng trải nghiệm tham gia cùng con sẽ làm cho tình cảm và sự gắn kết giữ gia đình, các con và trường học thêm bền chặt.
Ở mỗi một ngày lễ tết ở trường, tôi và các đồng nghiệp đã dàn dựng để tổ chức các tiết mục văn nghệ có đan xen các tiết mục đặc sắc về dân tộc các vùng miền như múa Tây Nguyên, múa Ấn Độ, múa dân ca Bắc Bộ,…điều này làm nhiều phụ huynh rất phấn khởi về những kết quả của con mình.
Hay như tham gia hội làng truyền thống, các buổi dự thi hay giao lưu văn nghệ cho xã nhà thì khi tham gia các con sẽ thích thú vì được đứng trên sân khấu có người nhà, bạn bè cổ vũ. Khi đó tôi sẽ ưu tiên chọn những bài hát, bài múa có tính nghệ thuật cao hơn như: Úp lá khoai, Vũ khúc đồng dao, Bèo dạt mây trôi, Hoa thơm bướm lượn, Đi cấy, … Và khi đấy cũng là để phụ huynh sẽ rất hào hứng khi thấy con biểu diễn và có hướng phát huy năng khiếu ở trẻ. Hơn thế nữa từ những hình ảnh đẹp về việc giao lưu, biểu diễn các con sẽ có được sự quan tâm sâu sắc của cộng đồng giúp các con có điều kiện phát triển hơn về mọi mặt.
Hình ảnh 11: Trẻ múa biểu diễn dân ca trong ngày “Vui hội trăng rằm”
Hình ảnh 12: Hoạt động giao lưu kiến tập cấp Quận giữa phụ huynh, trẻ và nhà trường
4. Hiệu quả của sáng kiến
* Đối với nhà trường:
- Những biện pháp được đưa vào áp dụng rất thiết thực giúp chất lượng chăm sóc giáo dục của lớp, của trường được nâng lên.
- Nhà trường đã tổ chức được nhiều hoạt động giao lưu cho cô, trẻ và phụ huynh tạo lên mối liên kết bền vững giữa nhà trường – gia đình và xã hội.
* Đối với giáo viên:
- Giáo viên nắm vững kiến thức, xây dựng và lồng ghép các hoạt động đa văn hóa khi tổ chức các hoạt động âm nhạc cho trẻ ngày càng phong phú, đa dạng và hấp dẫn trẻ.
- Biết cách tận dụng được các đồ dùng từ môi trường tự nhiên để cùng trẻ tạo ra các phẩm sáng tạo trong âm nhạc.
- Mạnh dạn trong cách tổ chức hoạt động, sự kiện lớn của trường
* Đối với trẻ:
- Trẻ tích cực tương tác tham gia vào hoạt động âm nhạc với các bạn trong trường lớp, giúp các cháu thêm gắn bó với nhau, nâng cao tinh thần đoàn kết và ý thức tập thể, giúp trẻ năng động, tự tin, mạnh dạn hơn.
Bảng so sánh đánh giá kết quả sau khi áp dụng các biện pháp
| TT | Tiêu chí đánh giá | Tổng số trẻ | Đạt | So với đầu năm |
| Số trẻ | Tỷ lệ % | Tỷ lệ % |
| 1 | Trẻ hứng thú, mạnh dạn, tự tin khi tham gia hoạt động | 33 | 32 | 97 % | Tăng 51,5% | |
| 2 | Khả năng hiểu biết của trẻ về nền văn hóa dân tộc | 33 | 30 | 91 % | Tăng 57,7% | |
| 3 | Kỹ năng phối hợp các giác quan trong hoạt động âm nhạc | 33 | 30 | 91 % | Tăng 48,6% | |
| 4 | Kỹ năng sử dụng đồ dùng, dụng cụ (giáo cụ) | 33 | 31 | 94 % | Tăng 45,5% | |
* Đối với phụ huynh:
- Đa số phụ huynh đã quan tâm và hiểu được tầm quan trọng cho trẻ tiếp cận với nền đa văn hóa từ đó hỗ trợ các cô trong việc chăm sóc và giáo dục trẻ.
- Phụ huynh tích cực tham gia vào các hoạt động của trường, của lớp. Tích cực trao đổi với giáo viên về các hoạt động của trẻ tại trường mầm non. Phụ huynh ủng hộ đồ dùng, đồ chơi để phục vụ các hoạt động cho trẻ.
III. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ:
1. Kết luận
Việc thực hiện thành công các biện pháp tổ chức lồng ghép giáo dục đa văn hóa cho trẻ 3-4 tuổi theo phương pháp tiên tiến đã giúp trẻ có những bước phát triển toàn diện. Trẻ được tự mình sáng tạo, thể hiện cái tôi của mình cũng như sự ham học hỏi, tinh thần đoàn kết, giúp đỡ lẫn nhau trong mọi hoạt động.
Bản thân tôi luôn cảm thấy càng yêu nghề, mến trẻ, hăng say với công việc, luôn chủ động sáng tạo, linh hoạt trong các hoạt động của trẻ. Những hoạt động giáo dục đa văn hóa góp phần trong việc hình thành nhân cách và phát triển toàn diện cho trẻ, giúp cho trẻ biết yêu quê hương, đất nước và tất cả con người.
2. Bài học kinh nghiệm
- Giáo viên phải có chuyên môn nghiệp vụ vững vàng để dạy trẻ.
- Linh hoạt trong việc tích hợp các nội dung âm nhạc đa văn hóa vào bài giảng, giúp nâng cao chất lượng giáo dục âm nhạc mọi lúc mọi nơi.
- Thường xuyên tổ chức các buổi giao lưu văn nghệ giữa các nhóm lớp.
- Luôn sáng tạo, đổi mới các trò chơi âm nhạc để trẻ không nhàm chán.
- Phối hợp tốt với phụ huynh của trẻ, thường xuyên trao đổi với phụ huynh để cùng giáo viên nâng cao chất lượng giáo dục âm nhạc cho trẻ.
3. Đề xuất, kiến nghị
* Đối với nhà trường:
- Cần tạo điều kiện cho giáo viên tham quan học tập ở các đơn vị bạn để trao đổi, học hỏi kinh nghiệm.
- Đầu tư kinh phí mua thêm một số trang thiết bị phục vụ hoạt động âm nhạc như: Đàn, dụng cụ gõ đệm, trang phục biểu diễn v.v... đa dạng hơn.
* Đối với Phòng Giáo dục:
- Cần tăng cường hơn nữa các lớp tập huấn, bồi dưỡng kỹ năng ca hát, vận động theo nhạc, tổ chức các lớp dạy đàn, dạy múa...
- Cung cấp các tiến bộ khoa học kỹ thuật như: Học tập qua băng hình, đĩa ghi hình...để cung cấp thêm tư liệu cho giáo viên.
Trên đây là một số "Một số biện pháp giáo dục đa văn hóa trong âm nhạc ứng dụng phương pháp tiên tiến cho trẻ mẫu giáo bé 3-4 tuổi" của tôi đã và đang thực hiện tại trường mầm non Hoa Thủy Tiên.
Tôi rất mong được sự đóng góp ý kiến của ban giám khảo và bạn bè đồng nghiệp để giúp cho tôi thực hiện tốt hơn trong việc tổ chức hoạt động âm nhạc tiếp cận đa văn hóa được tốt hơn!
Xin chân thành cảm ơn!